Czy seniorzy powinni zdawać egzamin na prawo jazdy jeszcze raz?

Zdaniem niektórych Polaków, osoby starsze, po osiągnięciu określonego wieku, powinny być zobowiązane do przeprowadzania badań lekarskich lub nawet odnawiania prawa jazdy. Czy nie byłaby to jednak przezorność na wyrost?

Sprawdziliśmy wyniki międzynarodowych badań naukowych dotyczących kierowców seniorów, policyjne statystyki wypadkowe oraz ankiety przeprowadzone wśród samych zainteresowanych. Okazuje się, że nie istnieją żadne dowody na to, aby seniorzy stwarzali większe niż młodzi kierowcy lub osoby w średnim wieku, zagrożenie na drodze.

W jakim tempie starzeje się polskie społeczeństwo?

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego¹ wynika, że z każdym rokiem populacja w Polsce jest starsza. Wraz z przewidywanym spadkiem liczby ludności (o 4,3 mln osób do roku 2050), spodziewany jest dalszy systematyczny wzrost grupy osób w wieku senioralnym. 

Zdaniem GUS, liczba mieszkańców Polski w wieku 60 lat i więcej może ukształtować się na poziomie:

• w roku 2030: 10,8 mln (wzrost o 10,0% w stosunku do roku 2020),
• w roku 2040: 12,3 mln (wzrost o 25,1%),
• w roku 2050: 13,7 mln (o 39,8% więcej niż w 2020 r., stanowiąc 40,4% społeczeństwa).

W 2005 r. udział osób starszych w populacji Polski wynosił 17,2%, po 10 latach już 22,9%, a w 2020 r. 25,6%.

źródło: GUS¹

W 2020 r. wzrost liczby mieszkańców Polski w wieku 60 lat i więcej był nieco niższy niż w latach poprzednich. Pod koniec roku populacja seniorów wyniosła 9800,2 tys. i zwiększyła się w stosunku do roku poprzedniego o 1,0%. Na niższą dynamikę wzrostu znaczny wpływ miała pandemia COVID-19.

O ile do 2030 r. wzrośnie liczba kierowców seniorów w krajach europejskich?

W państwach, w których rośnie populacja starszych osób, wzrasta również liczba aktywnych kierowców - seniorów. Według prognoz międzyrządowej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD)² w całej Europie, w 2030 roku jedną czwartą wszystkich kierowców mają stanowić osoby w wieku 65 i więcej lat.

Zdaniem OECD, udział osób w wieku 65+ w ogólnej liczbie wszystkich kierowców w 2030 r. może wzrosnąć w porównaniu do 2000 roku m.in.:

• w Szwecji o 40%
• w Norwegii o 53%
• we Francji o 60%   
• w Finlandii o 79%   
• w Holandii o 93%.

Prognoza OECD została opracowana przed 2020 rokiem, czyli przed wybuchem pandemii COVID-19. Przewidywany wzrost liczby starszych kierowców do 2030 r. mógł więc nieznacznie ulec zmianie (w zależności od kraju). Nie zmienia to jednak faktu, że w kolejnych latach liczba zmotoryzowanych seniorów nadal będzie rosnąć. Jej przedstawiciele, z racji swoich ograniczeń fizycznych, mogą być bardziej zagrożeni wypadkami (zarówno kierowcy jak i piesi).

Seniorzy - słabsi fizycznie, ale rozsądniejsi za kierownicą

Zjawisko starzenia się społeczeństwa w kontekście bezpieczeństwa ruchu drogowego, jest badane na całym świecie. Raport Department for Transport: London² sumuje wyniki międzynarodowych obserwacji, poświęconych starszym kierowcom. Wynika z nich, że główne przypadłości seniorów, które mogą prowadzić do wystąpienia wypadku, mają związek m.in. z:

• koordynacją,   
• zawężeniem pola widzenia,   
• słabą podzielnością uwagi,   
• niewłaściwą oceną odległości,   
• zbyt długim czasem reakcji i wykonywania manewrów.

Zdaniem naukowców, ograniczenia fizyczne osób starszych nie wpływają jednak w znaczny sposób na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Seniorzy rekompensują je redukcją prędkości, stosowaniem pasów bezpieczeństwa, wstrzymywaniem się od picia alkoholu oraz ograniczeniem podróży w nocy i wyborem sprawdzonych tras.

Co o bezpieczeństwie seniorów na drodze sądzą sami zainteresowani?

W 2017 roku Instytut Transportu Samochodowego zainicjował badanie³ reprezentatywnej grupy kierowców z Mazowsza, z co najmniej 30-letnim stażem za kierownicą, w wieku 50 lat i więcej.

Okazuje się, że starsze osoby zdają sobie sprawę z wpływu ich wieku na zdolność prowadzenia samochodu, jednak nie uznają tego za istotny czynnik.

• 66% ankietowanych uważa, że dodatkowe szkolenia dla seniorów są potrzebne,
• 40% jest zdania, że starsi kierowcy jeżdżą bezpieczniej, bo lepiej znają kodeks drogowy,   
• ⅔ twierdzi, że seniorzy są bezpiecznymi kierowcami, bo mają większe doświadczenie za kierownicą niż młodsze osoby,   
• tyle samo osób wskazuje, że poważne ryzyko w ruchu drogowym stanowi szybka jazda,   
• 80% starszych kierowców widzi zagrożenie w korzystaniu z telefonu komórkowego podczas jazdy, a 10% wskazuje na zły stan dróg, przy czym 52% ankietowanych osób uważa, że wymaga to ostrożnej jazdy.

Starsi kierowcy powodują najmniej wypadków

Z międzynarodowych badań² (raport Department for Transport: London) jednoznacznie wynika, że wzrost liczby aktywnych kierowców w starszym wieku ma niewielki wpływ na liczbę śmiertelnych wypadków.

Potwierdzają to także statystyki policyjne⁴. W Polsce, w 2021 roku wskaźnik liczby wypadków na 10 000 populacji był najniższy właśnie dla grup osób w wieku 60 lat lub więcej.

Starsi kierowcy płacą najmniej za OC

Wygląda na to, że większość towarzystw ubezpieczeniowych również uznaje osoby ze starszej grupy wiekowej za najbezpieczniejszych kierowców. W III kwartale 2022 r. osoby w wieku 60 lat lub więcej otrzymywały znacznie tańsze propozycje OC niż np. kierowcy poniżej 30 roku życia.

Wpływ na proponowane składki OC może mieć oczywiście nie tylko starszy wiek kierowców, ale również ich zazwyczaj długi staż za kierownicą i wypracowane maksymalne zniżki za bezszkodową jazdę.

Seniorzy w innych krajach – gdzie obowiązują zaostrzone przepisy?

Pomimo że światowe analizy poświęcone starszym kierowcom potwierdzają, że nie stanowią oni wysokiego ryzyka spowodowania wypadku drogowego, niektóre kraje zdecydowały się na zaostrzenie przepisów, dotyczących posiadanego przez nich prawa jazdy. Nie chodzi tu oczywiście o jakąkolwiek dyskryminację starszych osób, ale aktualizowanie wiedzy i doskonalenie ich umiejętności za kierownicą. Jak podaje ITS⁵

• W Kanadzie (prowincja Ontario)

Prawo jazdy traci ważność po ukończeniu przez kierowcę 80 lat. Można je odnowić co dwa lata, pod warunkiem uczestnictwa w 3,5 godzinnych zajęciach dla kierowców (z egzaminem teoretycznym i niekiedy praktycznym) oraz poddania się badaniom wzroku.

• W Stanach Zjednoczonych (w zależności od przepisów stanowych)

Prawo jazdy należy odnowić w wieku 65, 70 lub więcej lat – później zwykle co 2 lata. Kierowcy muszą przejść badanie wzroku, a w niektórych stanach wymagane jest także odbycie jazdy egzaminacyjnej. Seniorzy, którzy mają problemy z kierowaniem pojazdem mogą zostać ograniczeni np. do prowadzenia auta do określonej prędkości, wyjazdów wyłącznie w dzień lub tylko w obrębie wyznaczonej odległości od domu.

• W Portugalii

Prawo jazdy jest ważne przez dziewięć lat. Kierowcy po ukończeniu 60. roku życia otrzymują uprawnienia na 5 lat, a po 70. roku życia - dwa lata. Podobne przepisy obowiązują w Hiszpanii, Danii, Wielkiej Brytanii, Irlandii i we Włoszech.

• W Finlandii - osoby, które ukończą 70 lat przechodzą badania medyczne

• W Liechtensteinie - ważność uprawnień do prowadzenia pojazdu zależy od wyznaczonego czasu do kolejnego rutynowego badania medycznego.

W państwach, gdzie przepisy są bardziej przychylne seniorom, organizowane są dobrowolne kursy doszkalające. Przykładowo, w Niemczech prawo jazdy wydawane jest bezterminowo. Starsi kierowcy mogą jednak wziąć udział w organizowanych dla nich warsztatach, w których zapoznają się z najnowszymi przepisami i doskonalą swoje umiejętności za kierownicą. W Holandii, osoby w wieku 50 lat lub więcej sprawdzają swoje umiejętności na zajęciach (BROEM) - szkolenie jest dobrowolne.

• W Polsce

Tylko kierowcy zawodowi podlegają zaostrzonym przepisom. Obecnie większość seniorów posiada prawo jazdy wydane bezterminowo i nie jest zobowiązana do żadnych badań weryfikujących ich stan zdrowia, nawet gdy konieczna będzie wymiana prawa jazdy (każdy kierowca będzie zobowiązany do wymiany dokumentu - nawet wydanego bezterminowo - między 2028 a 2033 rokiem).

W ustawie o kierujących pojazdami pojawia się wprawdzie zapis o skierowaniu na badanie lekarskie (w trybie art. 99 ust. 1 pkt 2b),  jednak tylko z powodu uzasadnionego podejrzenia u kierowcy problemów zdrowotnych, mających wpływ na prowadzenie pojazdu.

Czy starsi kierowcy w Polsce powinni odnawiać prawo jazdy?

Autorzy badań dotyczących bezpiecznej jazdy starszych kierowców są zgodni w tej kwestii - odbieranie seniorom uprawnień do kierowania pojazdem powinno być możliwe tylko w wyjątkowych, uzasadnionych medycznie przypadkach. Najskuteczniejszym sposobem na zapewnienie im bezpieczeństwa drogowego jest edukacja, dostęp do bezpłatnych kursów doszkalających oraz regularne badania, pozwalające na ocenę własnego stanu zdrowia. Osoby starsze nie zasługują na wykluczenie społeczne, a tak właśnie może być postrzegane przez nich ograniczenie uprawnień kierowcy na drodze.