Polskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Polskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO to kilkanaście miejsc uznanych za unikatowe i wymagające ochrony. Te obiekty to zarówno perły architektury, historyczne centrum Krakowa oraz Warszawy, a także unikalne skarby przyrodnicze, takie jak pierwotne lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym. Wszystkie obiekty UNESCO w Polsce stanowią nie tylko świadectwo naszej historii, ale także inspirują do poznawania piękna i bogactwa kraju. Odkryjmy razem, co sprawia, że te miejsca są tak wyjątkowe i dlaczego warto je chronić dla przyszłych pokoleń.

Lista światowego dziedzictwa UNESCO – informacje

Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO – United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization), to jedna z agend ONZ, która ma za zadanie wspierać ideę pokoju i bezpieczeństwa przez pogłębianie międzynarodowej współpracy w zakresie kultury, sztuki i nauki. W listopadzie 1972 roku na mocy Konwencji, w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, została ustanowiona specjalna lista, na której umieszczane są obiekty o wyjątkowej wartości kulturowej i przyrodniczej dla całej ludzkości. Polska była jednym z pierwszych państw, które ratyfikowały Konwencję – w 1976 roku. W 2023 roku na liście światowego dziedzictwa UNESCO znajdowało się prawie 1200 obiektów w 168 krajach, które podpisały Konwencję.

Instytucją decyzyjną w sprawie umieszczenia nowego obiektu na liście światowego dziedzictwa UNESCO jest Komitet Światowego Dziedzictwa (World Heritage Committee) złożony z przedstawicieli państw, które przystąpiły do Konwencji. Jest on organem, który podejmuje decyzję o wpisaniu obiektu na listę lub o jego skreśleniu z listy. Przed podjęciem decyzji każde z miejsc umieszczane jest najpierw na liście informacyjnej, w celu sprawdzenia, czy dany obiekt spełnia przynajmniej 1 z 10 założonych kryteriów kulturowych lub przyrodniczych. Obecnie na polskiej liście informacyjnej UNESCO znajduje się 5 takich obiektów.

Lista UNESCO Polska – 17 unikatowych miejsc na mapie kraju

Poniżej wszystkie obiekty kulturowe wpisane na listę UNESCO wraz z najważniejszymi informacjami o nich.

Historyczne Stare Miasto w Krakowie

Stare Miasto w Krakowie, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1978 roku, było jednym z pierwszych 12 obiektów, które dołączyły do stworzonej listy UNESCO. Obszar ten obejmuje Wzgórze Wawelskie (z zamkiem będącym siedzibą polskich królów), dzielnicę Kazimierz (z zabytkowymi synagogami) i Stradom oraz teren otoczony dawnymi murami miejskimi. W jego skład wchodzi także Rynek Główny, największy średniowieczny plac Europy, z gotyckim kościołem Mariackim i historycznymi Sukiennicami. W 2010 roku została utworzona specjalna ochronna strefa buforowa wokół tego obszaru.

Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni

Królewskie kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO odpowiednio w 1978 i 2013 roku, stanowią wyjątkowy obiekt seryjny. Ich historia sięga XIII wieku, kiedy to tworzyły jedno przedsiębiorstwo – żupy krakowskie. Podziemne korytarze, szyby i kaplice wyrzeźbione w soli tworzą fascynujące trasy turystyczne. Bogate w jod powietrze kopalń ma dodatkowe walory zdrowotne. W 2013 roku wpis rozszerzono także o Zamek Żupny w Wieliczce, podkreślając ich znaczenie historyczne i kulturowe.

Auschwitz-Birkenau

Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, to największy obóz zagłady w historii, który został wpisany na listę UNESCO (1979 r.). Zlokalizowany w Oświęcimiu obóz, symbolizuje okrucieństwo II wojny światowej i upamiętnia miejsce kaźni, gdzie zamordowano około 1,5 miliona ludzi, głównie Żydów. Reprezentuje on wszystkie miejsca i obozy zagłady, w których przetrzymywani i mordowani byli więźniowie. Na terenie obozu znajdują się baraki, ogrodzenia z drutu kolczastego, wieżyczki strażnicze oraz komory gazowe. Dziś funkcjonuje tam muzeum, które upamiętnia ofiary i edukuje o tragicznych wydarzeniach tego okresu.

Historyczne centrum Warszawy

Warszawskie Stare Miasto, wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1980 roku, jest unikalnym przykładem odbudowy historycznej części miasta zniszczonej w trakcie II wojny światowej. W sierpniu 1944 roku, podczas Powstania Warszawskiego, 85% jego budynków zostało zrównanych z ziemią. Po wojnie, dzięki determinacji społeczeństwa, w ciągu pięciu lat odtworzono średniowieczny układ ulic, kościoły, pałace oraz mury obronne. Najbardziej znane zabytki to Zamek Królewski, Kolumna Zygmunta i katedra św. Jana Chrzciciela.

Stare Miasto w Zamościu

Stare Miasto w Zamościu to doskonały przykład świetnie zachowanego renesansowego miasta. Zbudowane w XVI wieku na zlecenie Jana Zamoyskiego przez włoskiego architekta Bernardo Morando. Do czasów obecnych zachowało pierwotny układ ulic, fortyfikacje i budowle. Wzorowane na modelu włoskim jest przykładem idealnego renesansowego miasta i tradycji architektonicznych tamtej epoki. Do listy UNESCO dołączyło w 1992 roku.

Średniowieczny zespół miejski Torunia

Polskie obiekty na liście światowego dziedzictwa UNESCO zostały poszerzone w 1997 roku o perłę gotyckiej architektury, czyli średniowieczny zespół miejski Torunia. Wpis obejmuje najstarszą część Torunia: Stare Miasto, Nowe Miasto oraz zamek krzyżacki z XIII wieku. Miasto, historycznie związane z Zakonem Krzyżackim i kiedyś ważny ośrodek handlowy Hanzy, zachowało liczne zabytkowe budowle oraz fragmenty murów obronnych. Znajduje się tu również dom Mikołaja Kopernika. To wyjątkowe świadectwo ciągłości tradycji kulturowej w Europie Północnej.

Zamek krzyżacki w Malborku

Zamek krzyżacki w Malborku, największy gotycki zamek z cegły w Europie, znajduje się na liście światowego dziedzictwa UNESCO od 1997 roku. Zbudowany w XIII wieku jako warowny klasztor Zakonu Krzyżackiego, został rozbudowany po przeniesieniu tutaj z Wenecji siedziby Wielkiego Mistrza Zakonu. Zamek krzyżacki uległ poważnym zniszczeniom podczas II wojny światowej, ale został pieczołowicie odbudowany. Dziś jest jednym z najczęściej odwiedzanych obiektów UNESCO w Polsce.

Kalwaria Zebrzydowska

Kalwaria Zebrzydowska, zwana „polską Jerozolimą”, została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1999 roku. To manierystyczny zespół architektoniczny i park pielgrzymkowy z barokowym kościołem, klasztorem oraz licznymi kapliczkami. Miejsce to, będące ważnym celem pielgrzymek i kultu maryjnego, zachowuje swój pierwotny, malowniczy krajobraz od XVII wieku. Co roku przyciąga około miliona wiernych, oferując wyjątkowe świadectwo tak idealnie zachowanej w swym pierwotnym kształcie tradycji kulturowej. Jest jednym z najważniejszych obiektów UNESCO w Polsce.

Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy

Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy to największe drewniane budowle sakralne w Europie o unikalnej konstrukcji szkieletowej. Do zabytków wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO dołączyły w 2001 roku. Powstały w połowie XVII wieku na Śląsku, po Pokoju Westfalskim, regulującym kwestie religijne. Kościoły te to wyjątkowe polskie obiekty na liście UNESCO, odzwierciedlające dążenie do pokoju i tolerancji religijnej.

Drewniane kościoły południowej Małopolski

Obiekt obejmuje zespół sześciu średniowiecznych świątyń zlokalizowanych na południu Małopolski w miejscowościach: Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana i Sękowa. Stanowią one wyjątkowy zespół architektoniczno-krajobrazowy. Te gotyckie świątynie, zbudowane techniką zrębową położone są na Szlaku Architektury Drewnianej i na listę UNESCO trafiły w 2003 roku. Do dzisiaj zachowały się w praktycznie pierwotnej formie i stanowią drugie najstarsze tego rodzaju skupisko drewnianych świątyń w Europie.

Hala Stulecia we Wrocławiu

Hala Stulecia we Wrocławiu jest przełomowym dziełem architektury żelazobetonowej. Autorem projektu jest Max Berg, a powstała w latach 1911-1913 jako wielofunkcyjna hala widowiskowo-sportowa. Jej monumentalna konstrukcja z kopułą o wysokości 23 metrów, zwieńczoną latarnią ze stali i szkła, była pionierskim rozwiązaniem architektonicznym i inżynierskim. Obiekt ten dokumentuje przenikanie się różnych stylów na początku XX wieku i na listę światowego dziedzictwa UNESCO trafił w 2006 roku jako uznanie dla „wybitnego dzieła twórczego geniuszu człowieka”.

Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat

Drewniane cerkwie trafiły na listę w 2013 roku, jako seryjny wpis obejmujący 16 cerkwi, po osiem w każdym kraju. Budowle te, wznoszone od XVI do XIX wieku, reprezentują różne style architektoniczne, takie jak halickie, łemkowskie, bojkowskie i huculskie. Cerkwie są wyjątkowym świadectwem tradycji kulturowej Kościoła Wschodniego, a ich konstrukcje zrębowe i lokalne detale architektoniczne podkreślają ich unikatowy charakter.

Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach

Znajdująca się na Górnym Śląsku kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2017 roku. Obiekt obejmuje podziemne sztolnie, szyby, galerie oraz XIX-wieczną przepompownię parową. Kopalnia w Tarnowskich Górach to jedno z głównych miejsc, gdzie na terenie Europy Środkowej rozpoczęto wydobywanie ołowiu i cynku.

Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego

To unikalne miejsce położone w Krzemionkach pod Ostrowcem Świętokrzyskim zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2019 roku. Obejmuje cztery obszary, gdzie w epoce neolitu i brązu wydobywano krzemień do wyrobu narzędzi. W jego skład wchodzą doskonale zachowane kopalnie i podziemne konstrukcje, będące świadectwem pracy prehistorycznych społeczności osiadłych. Lista UNESCO doceniła to miejsce jako niezrównane źródło wiedzy o pradziejowym górnictwie i wyjątkowe świadectwo tradycji kulturowej.

Park Mużakowski

Do listy światowego dziedzictwa UNESCO dołączył w 2004 roku także park, o powierzchni około 550 hektarów, który rozciąga się po obu stronach Nysy Łużyckiej, stanowiącej granicę między Polską a Niemcami. Stworzony przez księcia Hermanna von Pückler-Muskau w pierwszej połowie XIX wieku, jest arcydziełem architektury krajobrazowej. Książę określał go jako „obraz malowany za pomocą roślin”. Ten wyjątkowy park nie tylko wykorzystuje miejscową roślinność, ale także harmonijnie współgra z wiejskim krajobrazem, tworząc zintegrowaną całość. W parku znajduje się również zamek, mosty i arboretum.

Obiekty przyrodnicze wpisane na listę UNESCO 

Puszcza Białowieska

To jeden z najbardziej cennych obiektów UNESCO w Polsce, wpisany na listę światowego dziedzictwa w 1979 roku, a następnie jego teren został rozszerzony w 1992 i 2014 roku. Stanowi go rozległy, transgraniczny obszar obejmujący pierwotne lasy bukowe i iglaste, znajdujący się na granicy polsko-białoruskiej. Puszcza jest domem dla największej na świecie populacji żubrów oraz wielu innych gatunków roślin i zwierząt. Jako unikalny ekosystem, Puszcza Białowieska jest przykładem zachowania różnorodności biologicznej puszczy pierwotnie porastającej Europę.

Lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym

Jeden z dwóch obiektów przyrodniczych na polskiej liście UNESCO, będący na niej od 2021 roku. Lasy bukowe w Bieszczadzkim Parku Narodowym są częścią międzynarodowego dobra pod nazwą „Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy”. Ten seryjny wpis obejmuje 94 elementy w 18 krajach. Polskie obiekty to kompleksy leśne na zboczach Połoniny Wetlińskiej, Smereka, w dolinie Terebowca, Górnej Solinki i Wołosatki. Pierwotne lasy bukowe są bezcennym rezerwuarem materiału genetycznego wielu gatunków drzew i stanowią unikalny przykład pierwotnych ekoobszarów w Europie.

Czy inne miejsca w Polsce mogą jeszcze zostać wpisane na listę UNESCO?

Wpisanie na listę światowego dziedzictwa UNESCO poprzedza umieszczenie danego obiektu najpierw na krajowej liście informacyjnej. Następnie ma miejsce procedura sprawdzenia, czy kandydat spełnia przynajmniej 1 z 10 założonych kryteriów kulturowych lub przyrodniczych. Obecnie na polskiej liście informacyjnej UNESCO znajduje się pięć miejsc, które zostały uznane za zasługujące na wpis:

1. Gdańsk – Miasto Pamięci i Wolności (2005),

2. Kanał Augustowski (2006),

3. Przełom Dunajca w Pieninach (2006),

4. Modernistyczne śródmieście Gdyni (2019),

5. Młyn papierniczy w Dusznikach-Zdroju (2024).

Wyprawa szlakiem dziedzictwa UNESCO w Polsce – pamiętaj o ubezpieczeniu turystycznym

Wakacje są idealną okazją do odkrywania wyjątkowych miejsc w Polsce. Wśród nich mogą być także te uznane za unikatowe i wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Podróżując ich szlakiem, można przemierzyć cały kraj.

W trakcie takiej wycieczki warto zagwarantować sobie bezpieczeństwo i wykupić ubezpieczenie turystyczne. Pamiętajmy, że EKUZ nie obejmuje prywatnej opieki zdrowotnej, na przykład stomatologicznej, która może okazać się niezbędna w niektórych miejscach, gdzie dostęp do publicznej służby zdrowia może być ograniczony. Taka ochrona to także ubezpieczenie NNW i OC w życiu prywatnym oraz ubezpieczenie bagażu.

Podczas podróży samochodem zawsze może przydarzyć się awaria lub wypadek i dobrze mieć gwarancję pomocy w takich sytuacjach czyli Assistance samochodowe. Takie ubezpieczenie zapewnia pomoc na miejscu w problematycznej sytuacji jak np. przebita opona, czy rozładowany akumulator. A w razie poważniejszych usterek czy kolizji drogowej holowanie pojazdu do najbliższego warsztatu oraz pojazd zastępczy, co jest szczególnie ważne w trakcie podróży w odległe rejony.